MKBA en duurzame energie

Integraal, structurerend en objectiverend

Duurzame energie is het domein waar de MKBA grote meerwaarde heeft. Dat is omdat het energievraagstuk (en de effecten ervan) sterk samenhangt met andere, ruimtelijke vraagstukken in een gemeente of regio. De MKBA ondersteunt hierbij door de integrale insteek. En, heeft daarbij bovendien een sterk structurerende en objectiverende werking. Dat is juist van belang in besluitvormingstrajecten waarbij verschillende belangen tegen elkaar worden afgewogen.

De maatschappelijke kosten- en batenanalyse (MKBA) is de methode waarmee we projecten op een integrale wijze beoordelen. De methode van de MKBA gaat uit van een welvaartstheoretische benadering waarin we de kosten van een project vergeleken met alle effecten die een project teweeg brengt. Zowel positief als negatief.

Belangrijke afwegingen: locaties en in te zetten techniek

Duurzame energieprojecten draaien vaak, naast de centrale doelstelling om fossielvrij en/of CO2-neutraal te produceren, om twee afwegingen. Namelijk: locatie(s) en in te zetten techniek. Beiden hebben uiteenlopende effecten op de kosten en (functies in) de omgeving. Zowel op land als op het water (binnenwater of zee) spelen deze vraagstukken.

Energienetwerk: de goedkoopste locatie om een wind- of zonnepark te plaatsen, heeft niet altijd de juiste aansluiting op het hoogspanningsnet. De capaciteit kan onvoldoende zijn om de opgewekte stroom te transporteren. Dit aspect valt vaak buiten de directe businesscase van een exploitant van een park. Maar, bij de locatiekeuze is het van belang dit aspect mee te wegen. Ook voor warmtenetten spelen optimalisatievraagstukken wanneer het gaat om welke wijken en warmtebronnen aangesloten worden. De relatie met gebiedsontwikkeling is dan ook relevant. Welke technieken worden daar ingezet en wat betekent dit voor de energievraagstukken (opwekking, transport en opslag) in de omgeving?
Wind op zee: ver uit de kust waait het hard en is zichthinder van windturbines beperkt. Maar, de kosten om daar te bouwen zijn daar vaak ook het hoogst. Ook andere functies zoals ecologie (onderwater, maar ook trekvogelroutes), visserij, olie- en gaswinning, scheepvaartroutes, defensie-oefengebieden, reddingsbrigades etc. zijn van invloed op locatiekeuzes. In een MKBA worden de effecten op een rij gezet, gekwantificeerd waar mogelijk, zodat een integraal en geobjectiveerd overzicht ontstaat van de verschillende plussen en minnen.
Langetermijnscenario’s: de energietransitie gaat gepaard met onzekerheid. Winnende technologie, prijsstijgingen, kostendalingen, centrale of decentrale opwekking van warmte en elektriciteit. Veel is nog onzeker. En deze onzekerheden hebben invloed op de effectiviteit van een project. Ook waar het gaat om de centrale doelstelling CO2-uitstoot te reduceren. Een MKBA kan via gevoeligheidsanalyses en achtergrondscenario’s inzichtelijk maken welke maatregelen als ‘no-regret’ genomen kunnen worden. En, of dezelfde maatregelen onder verschillende aannames als meest gunstig uit de analyse komen.

‘Lusten en lasten; kaf en koren’

Dat de MKBA maatschappelijke effecten waardeert, wil niet zeggen dat dit besluitvorming overbodig maakt. Juist op het gebied van duurzame energie gaat het vaak om projecten die in eerste instantie meer kosten dan dat ze opleveren. Leereffecten voor de toekomst, systeemsprongen die gemaakt moeten worden, gebeuren pas nadat projecten zijn gestart en kunnen niet altijd goed meegenomen worden in een MKBA. Daarmee is de ‘MKBA-score’ (saldo van maatschappelijke kosten en baten) niet zaligmakend, maar helpt de objectiverende rol, zoals inzicht in de verschillen in effectiviteit van oplossingen en verdeling van lusten en lasten, in besluitvormingsprocessen om kaf van koren te scheiden en belangen goed in beeld te hebben.