Na het vastlopen van het financieringsstelsel met toeslagen is het kabinet van plan het kinderopvangstelsel fundamenteel te wijzigen. In het nieuwe stelsel zal tot 96 procent van een vastgesteld maximum uurtarief direct worden uitgekeerd aan aanbieders. De bedoeling is dat goedkopere kinderopvang een positieve uitwerking heeft op arbeidsmarktparticipatie van ouders en educatieve waarde voor kinderen.
Stelselwijziging plaatst het kabinet voor complexe vraagstukken
In de kinderopvang zijn wachtlijsten aan de orde van de dag. In het nieuwe stelsel wordt een verdere toename van de vraag met circa dertig procent voorzien. Door het personeelstekort zal de schaarste aan opvangplekken toenemen. Deze schaarste zorgt er, in combinatie met de hoge overheidsvergoeding, voor dat aanbieders in theorie hun prijzen kunnen verhogen zonder vraag te verliezen. Het gevolg is dat de meest prijsgevoelige ouders – die met de kleinste portemonnee – geen kinderopvang meer kunnen betalen. Politiek Nederland spreekt zijn vrees uit over dit risico, gesterkt door de aanwezigheid van private equity partijen in de sector. Decisio is gevraagd maatregelen te beoordelen die de overheid zou kunnen nemen om dergelijk ongewenst marktgedrag te voorkomen in het nieuwe stelsel. Hiervoor heeft Decisio samenwerking opgezocht met Peter Risseeuw (Periscoop Onderzoek & Advies), dr. Antonia Simon (UCLC) en prof. dr. Tom Groot (VU).
De perfecte maatregel bestaat niet: elke maatregel kent beperkingen
De twintig beoordeelde maatregelen lopen uiteen van een verkoopverbod op organisaties tot transparantie-eisen en van een prijsplafond tot instemmingsrecht voor ouders bij fusies en overnames. Aan de hand van een toetsingskader zijn de maatregelen beoordeeld op effectiviteit, uitvoerbaarheid en neveneffecten. Tot de laatste categorie behoren bijvoorbeeld kwaliteit, diversiteit en opschalingscapaciteit van het aanbod.
Zes maatregelen worden wegens zwaarwegende uitvoeringsobstakels afgeschreven. De overige veertien maatregelen hebben deels een ‘no regret’ karakter: maatregelen die geen wereld van verschil maken, maar wel eenvoudig uitvoerbaar zijn en zonder zwaarwegende neveneffecten. Hieronder vallen bijvoorbeeld transparantie-eisen, een kwaliteitsmonitor en adviesrecht voor ouders en medewerkers. Effectievere maatregelen zijn een prijsplafond en een solvabiliteitseis. Deze maatregelen zijn echter niet alleen effectief, ze zijn ook ingrijpend. De uitvoeringskosten kunnen hoog uitvallen en de neveneffecten– positief of negatief – kunnen zwaar wegen. Een prijsplafond beperkt aan de ene kant ongeremde prijsstijgingen en borgt daarmee toegankelijkheid voor alle ouders. Aan de andere kant kan een prijsplafond capaciteitsopschaling en dus beschikbaarheid van het aanbod remmen omdat de sector minder aantrekkelijk wordt voor aanbieders.
Prestaties op beleidsdoelen hangen uiteindelijk af van opschalingscapaciteit
De onderzochte maatregelen zijn primair gericht op het voorkomen of indammen van ongewenst gedrag door aanbieders. Voor een kinderopvangsector waarin de maatschappelijke beleidsdoelen worden gehaald is meer nodig. Om arbeidsmarktparticipatie en de educatieve waarde voor kinderen te vergroten is capaciteitsopschaling van het aanbod nodig. Voldoende personeel en locaties zijn daarbij de eerste randvoorwaarden.
De kinderopvang is een hot topic vanwege de toeslagenaffaire en de voorgenomen stelselwijziging. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de aandacht voor het onderzoek in het AD, NOS, NRC en FD. Voorlopig zal de sector onder het vergrootglas blijven liggen. Ongewenst gedrag van aanbieders dient op voorhand te worden bestreden en marktcondities zullen capaciteitsopschaling mogelijk moeten maken. Op 10 mei debatteert de Tweede Kamer over de uitkomsten van het onderzoek. Waarschijnlijk zal er dan meer duidelijk worden over de toekomst van de sector.
Het volledige onderzoek is te vinden via Rapportage Marktwerking Kinderopvang
Voor meer informatie of vragen naar aanleiding van het onderzoek kunt u contact opnemen met Niels Hoefsloot of Mick Koopman.
