Leefbaarheid en veiligheid stijgen in Nederland al jaren, zo blijkt uit het onderzoek ‘Leefbaarheid in Nederland 2020’. Tegelijkertijd dreigt het met een aantal gebieden juist de verkeerde kant op te gaan. Het gaat om gebieden waar sprake is van een combinatie en cumulatie van opgaven op het gebied van veiligheid/ondermijning, onderwijs, werk/armoede/inclusie, wonen en gezondheid. Vaak in wijken waar de sociaaleconomische status al langer een aandachtspunt is. Tegen deze achtergrond is onder regie van het ministerie van BZK het interbestuurlijke programma ‘Leefbaarheid en Veiligheid’ aangekondigd.
Aanpak van stedelijke vernieuwingsgebieden
Vanuit het programma Leefbaarheid en Veiligheid is voor 16 stedelijke vernieuwingsgebieden een integrale analyse van de opgaven gemaakt met als doel om ook tot een integrale aanpak te komen. Dat is samen met betrokken gemeenten en maatschappelijke partners gedaan. Decisio heeft een aantal gemeenten en gebieden ondersteund met behulp van de integrale ‘ex ante impactanalyse’, mede aangeboden door het ministerie van BZK.
Het ‘ex ante’ (vooraf) berekenen van kosten en baten gebeurt regelmatig, bijvoorbeeld met MKBA’s of maatschappelijke businesscases. Van oudsher vooral in de fysiek-ruimtelijke hoek, steeds vaker ook binnen meer sociaaleconomische domeinen. Zo heeft Decisio de gemeenten Leeuwarden, Amsterdam, Breda, Den Haag en Roosendaal aan de hand van de ex ante impactanalyse ondersteund. De inzet van de ‘ex ante’ impactanalyse is hieronder beschreven aan de hand van vernieuwingsgebied Leeuwarden Oost.
Casus: vernieuwingsgebied Leeuwarden Oost
In Leeuwarden zette Decisio de impactanalyse in als procestool om eerst te komen tot een integrale probleemanalyse, van daaruit te komen tot een integrale aanpak voor het gebied Leeuwarden Oost en het inzichtelijk maken van de ‘impact’ (maatschappelijke kosten en baten) van het programma. Leeuwarden Oost is een divers en karakteristiek gebied. Het bestaat onder andere uit de volkswijk Oud-Oost met veel ‘onzichtbare problematiek’ en slecht onderhouden openbare ruimte, de transformatiewijk Vrijheidswijk met een gemêleerde bevolking en de relatief arme wijk Heechterp-Schieringen met een grote concentratie van sociale huurwoningen in portiekflats.
Procestool voor een integrale probleemanalyse
Voor dertien thema’s (oa. wonen, bereikbaarheid, veiligheid, werk en inkomen, gezondheid, participatie en sociaal functioneren) zijn de opgaven voor het gebied kwantitatief en kwalitatief in beeld gebracht. Deze integrale analyse liet zien dat het gebied zich kenmerkt door de volgende met elkaar samenhangende en domein-overstijgende opgaven:
- Goedkope en verouderde woningvoorraad
- Kwaliteit en onderhoud openbare ruimte laat te wensen over
- Structurele armoede en hoge bijstandsvraag
- Criminaliteit en toenemend gevoel van onveiligheid
- Jeugdproblematiek
- Diverse en grote sociale hulpvraag
Integrale aanpak voor het gebied
Leeuwarden heeft de ambitie om Leeuwarden Oost leefbaarder te maken met eerlijke kansen voor alle bewoners om fijn te wonen, een goede opleiding te kunnen genieten en in goede gezondheid. Om tot die gewenste situatie te komen is een integraal maatregelenpakket opgesteld. Deze maatregelen zijn uiteenlopend maar hoofdzakelijk gericht op een prettigere en veiligere woon- en leefomgeving, betere onderwijs- en arbeidskansen en gezondere en gelukkigere inwoners. De thema’s uit de impactanalyse waren leidend en zorgden voor de integraliteit.
‘Ex ante’ bepalen van impact
Vervolgens zijn de (maatschappelijke) kosten en baten van het programma Stedelijke vernieuwing Leeuwarden Oost aan de hand van een ‘ex ante impacttool’ berekend. Aan de hand van kengetallen en waarderingsmethoden zijn onder meer effecten op het gebied van welvaart (banen en inkomen), leefbaarheid en veiligheid (woongenot), duurzaamheid (kostenreducties en CO2-uitstoot) vooraf ingeschat en vergeleken met de initieel begrote kosten voor het programma. Uit de analyse blijkt dat de baten van het programma de berekende kosten overstijgen, met in achtneming dat het programma de komende jaren draait en de impact beklijft.
Inzet van ex ante impactanalyse
De inzet van de ‘ex ante impactanalyse’ heeft als doel een integrale aanpak voor wijken op te zetten en hier structureel middelen voor te reserveren. De aanpak – zoals in Leeuwarden – sluit aan bij de trend om wijkproblematiek meer integraal te benaderen. Gemeenten zien meer en meer in dat problematiek op het gebied van wonen, werken, onderwijs, veiligheid en gezondheid in wijken niet op zichzelf staan maar integraal en in samenhang aangepakt moeten worden.
